Skip to main content

Posts

Showing posts from August, 2020

рдХुрдкोрд╖рдг рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд░ोрдЧ (Diseases due to Malnutrition)

1. рдк्рд░ोрдЯीрди рдХी рдХрдоी рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд░ोрдЧ (Diseases due to Protein deficiency) - рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ोрдЯीрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ैं। рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдк्рд░ोрдЯीрди рдХी рдХрдоी рд╕े рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдХुрдкोрд╖рдг рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЬिрд╕рд╕े рджो рдоुрдЦ्рдп рд░ोрдЧ рд╣ोрддे рд╣ैं -   Ⅰ . рдХ्рд╡ाрд╢िрдпोрд░рдХोрд░ (Kwashiorkor) - рдпрд╣ рдк्рд░ोрдЯीрди рдХी рдХрдоी рдХे рдХाрд░рдг рд╣ाрдиे рд╡ाрд▓ा рд░ोрдЧ рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдоुрдЦ्рдп рд▓рдХ्рд╖рдг рдЬैрд╕े- рднूрдЦ рдХрдо рд▓рдЧрдиा , рд╢рд░ीрд░ рд╕ूрдЬ рдХрд░ рдлूрд▓рдиा , рдд्рд╡рдЪा рдкीрд▓ी рд╡ рд╢ुрд╖्рдХ рд╣ोрдиा рдФрд░ рдЪिреЬрдЪिреЬा рд╣ोрдиा।   Ⅱ . рдоैрд░ेрд╕्рдорд╕ (Marasmus) - рдпрд╣ рд░ोрдЧ рднोрдЬрди рдоें рдк्рд░ोрдЯीрди рд╡ рдХैрд▓ोрд░ी рджोрдиों рдХी рдХрдоी рд╕े рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд╢рд░ीрд░ рд╕ूрдЦрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ैं , рд░ोрдЧी рджुрдмрд▓ा-рдкрддрд▓ा , рдЪेрд╣рд░ा рджुрд░्рдмрд▓ рддрдеा рдЖंрдЦें рдХांрддिрд╣ीрди рдФрд░ рдЕंрджрд░ рдзंрд╕ी-рд╕ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं।   2. рдХाрд░्рдмोрд╣ाрдЗрдб्рд░ेрдЯ рдХी рдХрдоी рд╕े рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд░ोрдЧ (Diseases due to Carbohydrate deficiency) - рд╕्ंрддुрд▓िрдд рднोрдЬрди рдоें рдХाрд░्рдмोрд╣ाрдЗрдб्рд░ेрдЯ рдКрд░्рдЬा рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдд्рд░ोрдд рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдЗрд╕рдХी рдХрдоी рд╕े рдХрдИ рд╕ाрд░े рдЧंрднीрд░ рд░ोрдЧ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।   Ⅰ . рд╣ाрдЗрдкोрдЧ्рд▓ाрдИрд╕ीрдоिрдпा (Hypoglycemia) - рдХाрд░्рдмोрд╣ाрдЗрдб्рд░ेрдЯ рдХी рдХрдоी рд╕े рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХी рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЕрдиुрдкрд▓рдм्рдзрддा рд╕े рд░рдХ्рдд рд╢рд░्рдХрд░ा рдХे рд╕्рддрд░ рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рд░рдХ्рдд рдоें рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ

рдХुрдкोрд╖рдг (Malnutrition)

рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрд░рддीрдпों рдХे рднोрдЬрди рдоें рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдЧрд░ीрдм рд╣ो рдпा рдЕрдоीрд░ , рд╡ृрдж्рдз рд╣ो рдпा рдпुрд╡ा , рд╕्рдд्рд░ी рд╣ो рдпा рдкुрд░ूрд╖ , рдЧрд░्рднрд╡рддी рдоाрддा рд╣ो рдпा рдзाрдд्рд░ी , рдХिрд╕ी-рди-рдХिрд╕ी рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдЕрдзिрдХрддा рдпा рдХрдоी рд░рд╣рддी рд╣ी рд╣ैं। рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЧрд░ीрдм рдХिрд╕ाрди , рдордЬрджूрд░ рддрдеा рдиिрдо्рди рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХा рднोрдЬрди рдЧुрдгाрдд्рдордХ (Qualitative) рддрдеा рдкрд░िрдоाрдгाрдд्рдордХ (Quantitative) рджोрдиों рд╣ी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЕрдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं।           рднाрд░рдд рдХी рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЧрд░ीрдм рдЬрдирддा рдХो рдк्рд░рддिрджिрди рд╕ुрдмрд╣-рд╢ाрдо рднрд░рдкेрдЯ рджाрд▓-рд░ोрдЯी рднी рдирд╕ीрдм рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЕрддः рд╡े рдк्рд░ोрдЯीрди-рдХैрд▓ोрд░ी рдХुрдкोрд╖рдг рд╕े рднрдпंрдХрд░ рд░ूрдк рд╕े рдкीреЬिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЧрд░ीрдм рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдмाрд▓рдХों рдХो рднрд░рдкेрдЯ рдЕрдиाрдЬ (Cereals) рднी рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा рд╣ैं , рдкрд░िрдгाрдорддः рдЙрдирдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рдКрд░्рдЬा рдЙрдд्рдкाрджрдХ рднोрдЬ्рдп рддрдд्рд╡ों рдХी рднी рдХрдоी рд╣ोрддी рд╣ैं рддрдеा рд╡े рдиिрд░्рдмрд▓ , рдХрдордЬोрд░ , рдиिрд╢рдХ्рдд рдПрд╡ं рдердХे-рдердХे рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं। рдЧрд░्рднрд╡рддी рддрдеा рдзाрдд्рд░ी рдоाрддा рдХी рджрд╢ा рднी рдХрдо рджрдпрдиीрдп рдирд╣ीं рд╣ैं।             рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдХрдИ рджेрд╢ рдХुрдкोрд╖рдг рдХे рд╢िрдХाрд░ рд╣ैं। рдХुрдкोрд╖рдг рддीрд╡्рд░ рд╡ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд░ोрдЧों рдоें рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ों рдоें рднрд░्рддी рд╡рдпрд╕्рдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдоें >50% рдХुрдкोрд╖рдг рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। рдпрд╣ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдоें рднрд░्рддी рдорд░ीрдЬों рдХी рдЕрд╕्рд╡рд╕्рдерддा рдПрд╡ं рдоृрдд्рдпुрджрд░ (Morbid

рдЧ्рд░ाрд╣ी (Receptors)

рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рд╕े рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдзрдиाрдд्рдордХ рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдпा рдЛрдгाрдд्рдордХ рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ाрдиुрдЪрд▓рди (Thigmotaxis) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬрди्рддुрдУं рдоें рдд्рд╡рдЪा рд╣ी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдкрд░्рд╢рдЧ्рд░ाрд╣ी (Thigmo receptor or tactile receptor) рд╣ोрддी рд╣ैं। рдд्рд╡рдЪा рд╣ी рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рдкीреЬा рдЧ्рд░ाрд╣ी (Pain receptors) рд╣ोрддी рд╣ैं। рд╕рднी рдд्рд╡рдХ рдЧ्рд░ाрд╣ी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рд╕рд░рд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдд्рд╡рдХ рдЧ्рд░ाрд╣ी рдПрдХ рдХोрд╢िрдХीрдп (Unicellular) рдФрд░ рдХुрдЫ рдмрд╣ुрдХोрд╢िрдХीрдп (Multicellular) рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдд्рд╡рдХрдЧ्рд░ाрд╣ी рддंрдд्рд░िрдХाрдУं рдХे рдЕंрддिрдо рд╕िрд░े рднी рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╕्рддрдирдзाрд░िрдпों рдХे рдд्рд╡рдЪा рдХी рдбрд░्рдоिрд╕ рдоें рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЧ्рд░ाрд╣ी рдЕंрдЧ рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬिрдирдоें рдиिрдо्рди рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं -   1. рд╕्рдкрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрд╣ी (Thigmo receptors) - рд╕्рдкрд░्рд╢рдЧ्рд░ाрд╣ी рдд्рд╡рдЪा рдХी рдПрдкिрдбрд░्рдоिрд╕ рдХे рдаीрдХ рдиीрдЪे рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпे рд╕्рдкрд░्рд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдж्рджीрдкिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╕्рдкрд░्рд╢рдЧ्рд░ाрд╣ी рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рддंрдд्рд░िрдХा рддंрддु рдХे рдЕंрддिрдо рд╕िрд░े рдХрд░рддे рд╣ैं , рдЬो рдмрд╣ुрдд-рд╕ी рд╢ाрдЦाрдУं рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХрднी-рдХрднी рдЗрди рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕िрд░ों рдХो рд╕ंрдпोрдЬी рдКрдд्рддрдХ рдЪाрд░ों рдУрд░ рд╕े рдШेрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं рдПрд╡ं рдкुрдЯिрдХा рд╕ी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдмрдиाрддे рд╣ैं , рд╡े рдПрдкिрдбрд░्рдоिрд╕ рдХी рд╕्рддрд░ рдоें рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЙрднाрд░ рд╕े рдмрдиा рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЗрдирдХो ‘рдоाрдЗрд╕рдирд░ рдХॉрд░्рдкुрд╕рд▓्рд╕’ (Meissner’s corpuscles) рдХрд╣рддे

рддंрдд्рд░िрдХीрдп рддंрдд्рд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд░ोрдЧ (Disorders of Nervous System)

Disorders of Nervous System 1. рди्рдпूрд░ाрдЗрдЯिрд╕ (Neuritis) - рдпрд╣ рддंрдд्рд░िрдХीрдп рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рд░ोрдЧाрдгुрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ंрдХ्рд░рдордг рд╣ैं। рдпрд╣ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдкрд░िрдзिрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं।   2. рдоेрдиिрди्рдЬाрдЗрдЯिрд╕ (Meningitis) - рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рддрдеा рдоेрд░ूрд░рдЬ्рдЬु рдХे рд╕ुрд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдЖрд╡рд░рдг ( рдЕрд░्рдеाрдд् рдоेрдиिрди्рдЬेрд╕ рдЭिрд▓्рд▓िрдпों) рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ंрдХ्рд░рдордг рд╣ैं , рдЬो рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдЬीрд╡ाрдгु рдпा рд╡िрд╖ाрдгु рдж्рд╡ाрд░ा рдлैрд▓рддा рд╣ैं।   3. рдкाрд░्рдХिрди्рд╕рди्рд╕ рдбिрдЬीрдЬ (Parkinson’s Disease) - рдпрд╣ рдЖрдиुрд╡ंрд╢िрдХ рдХाрд░рдХ рдЕрдерд╡ा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд░ोрдЧ рд╣ैं। рдЗрд╕ рд░ोрдЧ рдоें рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоें рдкृрд╖्рдаिрдп рдЧैंрдЧ्рд▓िрдпॉрди рдХ्рд╖рддिрдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं , рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдбोрдкेрдоिрди (Dopamine) рдХे рд╕्рдд्рд░рд╡рдг рдоें рдХрдоी рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ैं , рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд░ोрдЧी рдХी рдРрдЪ्рдЫिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдиिрдпрдорди рдзीрдоा рд╣ो рдЬाрддा рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рд░ूрдХ рдЬाрддा рд╣ैं। рд░ोрдЧ рдХे рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд▓рдХ्рд╖рдгों рдоें рдРрдЪ्рдЫिрдХ рдЧрддिрдпों рдХे рджौрд░ाрди рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдЭूрдЭрди рдЕрдерд╡ा рдХंрдкрди्рди (Tremor and Shivering) рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं।  

рдоाрдирд╡ рдХрд░्рдг (Human Ear)

рдХрд░्рдг рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╕ंрд╡ेрджी рдЕंрдЧ рд╣ैं , рдЬो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░्рдп рд╕рдо्рдкрди्рди рдХрд░рддा рд╣ैं - - рд╕ुрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा। - рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╕ंрддुрд▓рди рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।   рдХрд░्рдг рдХी рдЖंрддрд░िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा - Human Ear рдЖंрддрд░िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рдХрд░्рдг рдХो рддीрди рднाрдЧों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं , рдЬो рдиिрдо्рди рд╣ैं - 1. рдмाрд╣्рдп рдХрд░्рдг - рдЗрд╕ рднाрдЧ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрд░рдЪрдиाрдРं рдоौрдЬूрдж рд╣ोрддी рд╣ैं - рдЕ.рдХрд░्рдг рдкिрди्рдиा - рдпрд╣ рдк्рд░рдд्рдпाрд╕्рде рдЙрдкाрд╕्рдеि рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рднाрдЧ рд╣ैं , рдЬो рдордиुрд╖्рдпों рдоें рдЕрдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬрдмрдХि рдиिрдо्рди рдХрд╢ेрд░ूрдХिрдпों рдоें рдпрд╣ рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं , рдЬрд╣ाँ рдпрд╣ рдз्рд╡рдиि рддрд░ंрдЧों рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ैं।   рдм. рдХрд░्рдг рдХुрд╣рд░ - рдпрд╣ рдХрд░्рдг рдкिрди्рдиा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдЫिрдж्рд░рдиुрдоा рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╣ैं , рдЬो рдз्рд╡рдиि рддрд░ंрдЧों рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ैं।   рд╕. рдмाрд╣्рдп рдХрд░्рдг рдиाрд▓ - рдпрд╣ рдирд▓िрдХाрдХाрд░ рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╣ैं , рдЬो рдмाрд╣्рдп рдХрд░्рдг рдХो рдордз्рдп рдХрд░्рдг рд╕े рдЬोреЬрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддी рд╣ैं , рдЗрд╕рдХे рдЕंрджрд░ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЧ्рд░рди्рдеिрд▓ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрддी рд╣ैं , рдЬिрд╕े рд╕ेрд░ूрдоिрдирд╕ рдЧ्рд░рди्рдеि рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ैं , рдЗрд╕ рдЧ्рд░рди्рдеि рдж्рд╡ाрд░ा рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдХे рдоोрдо рд░ूрдкी рдкрджाрд░्рде рдХा рд╕्рдд्рд░рд╡рдг рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬिрд╕े рд╕ेрд░ूрдоेрди рдХрд╣ा

рдиेрдд्рд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд░ोрдЧ (Disorders of Eye)

Eye Disease 1. рдиिрдХрдЯ рджृрд╖्рдЯि рджोрд╖ (Myopia) - рдЗрд╕ рд░ोрдЧ рдоें рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдиिрдХрдЯ рдХी рд╡рд╕्рддु рддो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं , рдЬрдмрдХि рджूрд░ рдХी рд╡рд╕्рддु рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рд░ोрдЧ рдоें рдиेрдд्рд░ рд▓ैंрд╕ рдХी рд╢рдХ्рддि рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рдиेрдд्рд░ рдЧोрд▓рдХ рдХा рдЖрдХाрд░ рдмреЭ рдЬाрддा рд╣ैं , рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╡рд╕्рддु рдХे рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдм рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд░ेрдЯीрдиा рдкрд░рдд рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдиिрд╡ाрд░рдг рд╣ेрддु рдЙрдЪिрдд рд╢рдХ्рддि рдХे рдЕрд╡рддрд▓ рд▓ैंрд╕ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдЬाрддी рд╣ैं।   2. рджूрд░ рджृрд╖्рдЯि рджोрд╖ (Hypermetropia) - рдЗрд╕ рд░ोрдЧ рдоें рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рджूрд░ рдХी рд╡рд╕्рддुрдР рддो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं , рдЬрдмрдХि рдиिрдХрдЯ рдХी рд╡рд╕्рддुрдРं рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं। рдпрд╣ рдиेрдд्рд░ рд▓ैंрд╕ рдХी рд╢рдХ्рддि рдХрдо рд╣ोрдиे рдЕрдерд╡ा рдиेрдд्рд░ рдЧोрд▓рдХ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХे рдХрдо рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╡рд╕्рддु рдХा рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдм рд░ेрдЯीрдиा рдкрд░рдд рдХे рдмाрдж рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдиिрд╡ाрд░рдг рд╣ेрддु рдЙрдЪिрдд рд╢рдХ्рддि рдХे рдЙрдд्рддрд▓ рд▓ैंрд╕ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдЬाрддी рд╣ैं।  

рдоाрдирд╡ рдиेрдд्рд░ (Human Eye)

рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╣рдо рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╡े рдЕंрдЧ рдЬो рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं , рд╕ंрд╡ेрджी рдЕंрдЧ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рд╕ंрд╡ेрджी рдЕंрдЧों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдгीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рддрдХ рднेрдЬा рдЬाрддा рд╣ैं। рдордиुрд╖्рдп рдоें рдпे рд╕ंрд╡ेрджी рдЕंрдЧ рдкाँрдЪ рд╣ोрддे рд╣ैं- рдХाрди , рдиाрдХ , рдЬीрдн , рдд्рд╡рдЪा рддрдеा рдиेрдд्рд░।   рдоाрдирд╡ рдиेрдд्рд░ (Human Eye) - рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЦोрдкреЬी рдоें рдПрдХ рдЬोреЬी рдиेрдд्рд░ , рдиेрдд्рд░ рдЧрд░्рддिрдХा рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं , рдЗрд╕ рдЧрд░्рддिрдХा рдХो рдиेрдд्рд░ рдХोрдЯрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं।   рдиेрдд्рд░ рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा (Structure of Eye) - Human Eye

рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХ्рд░िрдпा рдХी рдЖрдг्рд╡िрдХ рдХ्рд░िрдпाрд╡िрдзि (Molecular Mechanism of Hormone Action)

рдХेрдЯेрдХोрд▓ाрдоिрди्рд╕ , рдкेрдк्рдЯाрдЗрдб рддрдеा рдк्рд░ोрдЯीрди рд╣ॉрд░्рдоोрди рд▓िрдкिрдб-рд╡िрд▓ेрдп рдирд╣ीं рд╣ैं , рдЗрд╕рд▓िрдП рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдЭिрд▓्рд▓ी рдХी рдж्рд╡िрд▓िрдкिрдб рдкрд░рдд рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдирдХी рд▓рдХ्рд╖िрдд рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЬрд▓ рд╡िрд▓рдпे рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╕рддрд╣ рдЧ्рд░ाрд╣ी рдХे рд╕ाрде рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं , рдЬैрд╕े рдХि рдЧ्рд▓ाрдЗрдХोрдк्рд░ोрдЯीрди। рдЗрди्рд╕ुрд▓िрди рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╕ुрдЕрдз्рдпрдпрдиिрдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ैं। Molecular Mechanism of Hormone Action   рдмाрд╣्рдпрдХोрд╢िрдХीрдп рдЧ्рд░ाрд╣ी - рдЗрди्рд╕ुрд▓िрди рдХे рдЭिрд▓्рд▓ीрдмрдж्рдз рдЧ्рд░ाрд╣ी рд╣ेрдЯेрд░ोрдЯेрдЯ्рд░ाрдоेрд░िрдХ рдк्рд░ोрдЯीрди рд╣ैं , рдЬो рдЪाрд░ рдЙрдкрдЗрдХाрдИрдпों рдХी рдмрдиी рд╣ोрддी рд╣ैं , рджो a- рдЙрдкрдЗрдХाрдИрдпाँ рдХोрд╢िрдХा рдХी рд╕рддрд╣ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рддी рд╣ैं рддрдеा рдЗрди्рд╕ुрд▓िрди рд╕े рдЬुреЬрддी рд╣ैं рддрдеा рджो b- рдЙрдкрдЗрдХाрдИ рдЬो рдЭिрд▓्рд▓ी рдоें рд╣ी рд░рд╣рддी рд╣ैं рддрдеा рдХोрд╢िрдХाрдж्рд░рд╡्рдп рдоें рдиिрдХрд▓рддी рд╣ैं।  

рдЬрдирдиांрдЧ рддрдеा рдЙрдирдХे рд╣ॉрд░्рдоोрди (Reproductive organs & their hormones)

рдпौрд╡рдиाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдирд░ों рдоें рд╡ृрд╖рдг рддрдеा рдоाрджाрдУं рдоें рдЕрдг्рдбाрд╢рдп рд▓िंрдЧ рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рд╣ॉрд░्рдоोрди рдиिрдо्рдиाрдиुрд╕ाрд░ рд╣ैं -   рдЕрди्рддःрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рдЧ्рд░рди्рдеि   рд╣ॉрд░्рдоोрди   рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рдЕрдг्рдбाрд╢рдпी рдкुрдЯिрдХा   рдПрд╕्рдЯ्рд░ोрдЬрди   рдоाрджा рд▓ैंрдЧिрдХ рд▓рдХ्рд╖рдгों рдЬैрд╕े рдоाрджाрдУं рдХी рдЖрд╡ाрдЬ , рдк्рдпुрдмिрдХ рд░ोрдоों рдХा рд╡िрддрд░рдг рд╡ рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдЙрдж्рджीрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ैं , рдЕрдЧ्рд░ рдкीрдпूрд╖ рдЧ्рд░рди्рдеि рдХे рдЧोрдиेрдбोрдЯ्рд░ोрдкिрдХ рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рд░рдЬ рдЪрдХ्рд░ рдХो рднी рдиिрдпрдоिрдд рдХрд░рддा рд╣ैं। рдХॉрд░्рдкрд╕ рд▓्рдпुрдЯीрдпрдо   рдк्рд░ोрдЬेрд╕्рдЯेрд░ॉрди рддрдеा рдПрд╕्рдЯ्рд░ोрдЬрди   рдн्рд░ूрдг рдк्рд░рдд्рдпाрд░ोрдкрдг рдХे рд▓िрдП рдЧрд░्рднाрд╢рдпी рдЕрд╕्рддрд░ рдХो рдЙрдж्рджीрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рджुрдЧ्рдз рд╕्рдд्рд░ाрд╡рдг рдХे рд▓िрдП рд╕्рддрди рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рддрдеा рдЕрдг्рдбрдЬрдирди рдХो рдиिрдпрдоिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдк्рд░ोрдЬेрд╕्рдЯेрд░ॉрди рдЕрдг्рдбोрдд्рд╕рд░्рдЧ рдХो рд╕ंрджрдоिрдд рдХрд░рддा рд╣ैं।   рд░ीрд▓ेрдХ्рд╕िрди   рдк्рдпुрдмिрдХ рд╕िрдо्рдлाрдЗрд╕िрд╕ рдХो рд╢िрдеिрд▓ рдХрд░рддा рд╣ैं рддрдеा рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрди्рдд рдоें рдЧрд░्рднाрд╢рдпी рдЧ्рд░ीрд╡ा рдХो рдлैрд▓ाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं।   рдЗрдирд╣िрдмिрди/рдПрдХ्рдЯिрди   рдлॉрд▓िрдХрд▓ рд╕्рдЯिрдоुрд▓ेрдЯिंрдЧ рд╣ॉрд░्рдоोрди рддрдеा рдЧोрдиेрдбोрдЯ्рд░ोрдкिрди рд░िрд▓िрдЬिंрдЧ рд╣ॉрд░्рдоोрди рдЙрдд्рдкाрдж

рдеाрдЗрдорд╕ рдЧ्рд░рди्рдеि (Thymus gland)

рдпрд╣ рдХोрдорд▓ рдж्рд╡िрдкाрд▓िрдд рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╣ैं , рдЬрд╣ाँ рджोрдиों рдкाрд▓िрдпाँ рд╕ंрдпोрдЬी рдКрдд्рддрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдЬुреЬी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдпрд╣ 15 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдЖрдХाрд░ рдХे рд╕ाрде рд╕्рддूрдкाрдХाрд░ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдЖрдХाрд░ рдЗрд╕рдХे рд▓िрдо्рдлॉрдЗрдб рдШрдЯрдХ рдХी рдХрдоी рдХे рдХाрд░рдг рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рднाрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдЬрди्рдо рдХे рд╕рдордп 15-20 рдЧ्рд░ाрдо рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬो рдмाрдж рдоें рднी рдЗрддрдиा рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ैं।           рдпрд╣ рд╡рдпрд╕्рдХों рдоें рдЧрд╣рд░े рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдХी рд╣ोрддी рд╣ैं рддрдеा рдЖрдпु рдХे рд╕ाрде рдкрддрд▓ी рд╡ рд╕्рд▓ेрдЯी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं рддрдеा рдЕрди्рдд рдоें рдПрдбिрдкोрдЬ рдКрдд्рддрдХ рдХे рдЗрдирдлिрд▓्рдЯ्рд░ेрд╢рди рдХे рдХाрд░рдг рдкीрд▓ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं।   рдеाрдЗрдорд╕ рдвीрд▓े рд╕ंрдпोрдЬी рдКрдд्рддрдХ рдХे рдХेрдк्рд╕ूрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдмाрд╣рд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рдЖрд╡рд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рджो рднाрдЧ рдмाрд╣рд░ी рд╡рд▓्рдХुрдЯ рддрдеा рдЖंрддрд░िрдХ рдоेрдб्рдпुрд▓ा рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЪрдкрдЯी рдЙрдкрдХрд▓ा рдХोрд╢िрдХा рдХी рдмॉрд▓ ‘ рд╣ेрд╕рд▓ рдХी рдХрдгिрдХाрдРं ’ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं рддрдеा рдоेрдб्рдпुрд▓ा рдоें рдХрд╣ी рди рдХрд╣ी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдеाрдЗрдоोрд╕ाрдЗрдЯ्рд╕ рдХुрдЫ рдмी-рд▓िрдо्рдлोрд╕ाрдЗрдЯ्рд╕ рдХे рд╕ाрде рд╣ोрддी рд╣ैं। рд╣ॉрд░्рдоोрди рдЬो рдеाрдЗрдорд╕ рдЧ्рд░рди्рдеि рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддे рд╣ैं , рдеाрдЗрдоोрд╕िрди рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рд░рдХ्рдд рдоें рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдеाрдЗрдоोрд╕िрди рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ी рддंрдд्рд░ рдкрд░ рдЙрдж्рджीрдк्рдд рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓рддा рд╣ैं। рдпрд╣ рдЯी-рд▓िрдо्рдлोрд╕ाрдЗрдЯ्рд╕ рдХा рдк्рд░рд╡рд▓рдо्рдмрди рддрдеा рдкрд░िрдкрдХ्рд╡рди рдк्рд░ोрдоोрдЯ рдХрд░рддा рд╣ैं। рдЗрд╕े “The throne of imm

рдкिрдиीрдпрд▓ рдЧ्рд░рди्рдеि (Pineal gland)

рдкिрдиीрдпрд▓ рдЧ्рд░рди्рдеि рдХो рддीрд╕рд░ी рдЖँрдЦ рдХे рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдХे рд░ूрдк рдоें рддрдеा рдХाрд░्рдпाрдд्рдордХ рдЕрди्рддःрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рдЧ्рд░рди्рдеि рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ैं। рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдкृрд╖्рда рднाрдЧ рдоें рддीрд╕рд░े рдиिрд▓рдп рдХी рдЫрдд рд╕े рдЬुреЬी рд╣ोрддी рд╣ैं , рдпрд╣ рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдоें рдПрдХ्рдЯोрдбрд░्рдорд▓ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдХेрди्рдж्рд░िрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрдмंрдз рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ैं। рдпрд╣ рдЖрдХृрддि рдоें рднिрди्рди рд╣ोрддी рд╣ैं рддрдеा рднाрд░ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 150 рдоिрд▓ी. рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╣ोрддी рд╣ैं , рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╕ंрд╡рд╣рдиीрдп рд╣ोрддी рд╣ैं рддрдеा рдЕрдиेрдХ рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं , рдЬिрд╕рдоें рдоेрд▓ेрд╢рди рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ैं।           рдоाрдирд╡ों рдХी рдкिрдиीрдпрд▓ рдЧ्рд░рди्рдеि рдоें рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╡ेрджी рдХोрд╢िрдХाрдРं рдирд╣ीं рд╣ोрддी , рдЬैрд╕े рдХि рдиिрдо्рдирддрд░ рдХрд╢ेрд░ूрдХीрдпों рдоें рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं। рдиिрдо्рдирддрд░ рдХрд╢ेрд░ूрдХीрдпों рдоें рдкिрдиीрдпрд▓ рдЖँрдЦ рд╕рдоाрди рд╣ोрддी рд╣ैं। рдкिрдиीрдпрд▓ рдЧ्рд░рди्рдеि рдЬैрд╡िрдХ рдХ्рд▓ॉрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддी рд╣ैं , рддंрдд्рд░िрдХाрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрдХ рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХो рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЕंрдзेрд░े рдХे рд╕рдордп рдоेрд▓ेрдЯोрдиिрди рдмрдирддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдмाрдзिрдд рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬрдм рдк्рд░рдХाрд╢ рдЖँрдЦ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ैं рддрдеा рд░ेрдЯिрдирд▓ рддंрдд्рд░िрдХाрдУं рдХो рдЙрдж्рджीрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ैं। рдпे рдЖрд╡ेрдЧों рдХो рд╣ाрдЗрдкोрдеेрд▓ेрдорд╕ рдоें рд╕ंрдЪрд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рддрдеा рдЕंрдд рдоें рдкिрдиीрдпрд▓ рдЧ्рд░рди्рдеि рддрдХ। рдЗрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдо рдоें рдоेрд▓ेрдЯोрдиिрди рд╕्

рдЕрдЧ्рдиाрд╢рдп (Pancreas)

рдЕрдЧ्рдиाрд╢рдп рдмрд╣िрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рддрдеा рдЕрди्рддःрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рднाрдЧों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЕрди्рддःрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рднाрдЧ рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдХोрд╢िрдХाрдУं рдХी рдЫोрдЯी рд╕ंрд╣рддि рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬिрд╕े рд▓ैंрдЧрд░рд╣ैрди्рд╕ рдХे рдж्рд╡ीрдк рдХрд╣рддे рд╣ैं। Pancreas  

рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рдЧ्рд░ंрдеि (Adrenal gland)

рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рд╢ंрдХुрдХाрд░ рдкिрд░ाрдоिрдб рдЖрдХृрддि рдХी рджो рдЧ्рд░рди्рдеिрдпाँ рд╣ैं। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рдмाрд╣рд░ी рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рд╡рд▓्рдХुрдЯ рддрдеा рдХेрди्рдж्рд░िрдп рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рдордз्рдпांрд╢ рдХी рдмрдиी рд╣ोрддी рд╣ैं। Adrenal gland   Ⅰ . рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рд╡рд▓्рдХुрдЯ - рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рдХा рдпрд╣ рднाрдЧ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं рддрдеा рдЗрд╕рдХे рдЕрдкрдХ्рд╖рдпрди рд╡ рдк्рд░рддिрд╕्рдеाрдкрди рд╕े рдЬрди्рддु рдорд░ рдЬाрддा рд╣ैं। рдпрд╣ рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХे рддीрди рд╕рдоूрд╣ рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ैं , рдЬैрд╕े - рдоिрдирд░ेрд▓ोрдХॉрд░्рдЯिрдХॉрдЗрдб्рд╕ , рдЧ्рд▓ुрдХोрдХॉрд░्рдЯिрдХॉрдЗрдб्рд╕ рддрдеा рд▓ैंрдЧिрдХ рдХॉрд░्рдЯिрдХॉрдЗрдб्рд╕।   1. рдоिрдирд░ेрд▓ोрдХॉрд░्рдЯिрдХॉрдЗрдб्рд╕ - рдпрд╣ рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рд╡рд▓्рдХुрдЯ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмाрд╣рд░ी рдХोрд╢िрдХीрдп рдкрд░рдд рдЬोрдиो рдЧ्рд▓ोрдоेрд░ूрд▓ोрд╕ा рд╕े рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ैं। рдПрд▓्рдбोрд╕्рдЯीрд░ॉрди рдордиुрд╖्рдп , рд╕्рддрдиिрдпों рддрдеा рдкрдХ्рд╖िрдпों рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рдоिрдирд░ेрд▓ोрдХॉрд░्рдЯिрдХॉрдЗрдб рд╣ैं। рдоिрдирд░ेрд▓ोрдХॉрд░्рдЯिрдХॉрдЗрдб्рд╕ рд╕ोрдбिрдпрдо рдЖрдпрди рддрдеा рдкौрдЯेрд╢िрдпрдо рдХी рдЙрдкाрдкрдЪрдп рдХो рдиिрдпрдоिрдд рдХрд░рддा рд╣ैं। рдЗрдирдХा рд╕्рдд्рд░ाрд╡рдг рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдоें рд╕ोрдбिрдпрдо рдЖрдпрдиों рдХी рд╕ाрди्рдж्рд░рддा рдоें рдХрдоी рдпा рд░рдХ्рдд рдХे рдкрд░िрд╕ंрдЪрд░िрдд рдЖрдпрддрди рдоें рдХрдоी рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдж्рджीрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं। рдПрд▓्рдбोрд╕्рдЯीрд░ॉрди рдоूрдд्рд░ , рдкрд╕ीрдиे , рд▓ाрд░ рддрдеा рдкिрдд्рдд рдоें рд╕ोрдбिрдпрдо рдЖрдпрдиों рдХे рдиिрд╖्рдХाрд╕рди рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ैं। рдпрд╣ рдкौрдЯेрд╢िрдпрдо рдЖрдпрдиों рдХे рдиिрд╖्рдХाрд╕рди рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рддा рд╣ैं। рд░рдХ्рдд рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕ोрдбिрдпрдо рдЖрдпрдиों рдХे рдмрдиे рд░рд╣рдиे рд╕े рд╕ोрдбिрдпрдо рдЖрдпрдиों рдХे рдкрд░ाрд╕рд░рдгी рдк्рд░рднा

рдкैрд░ाрдеाрдЗрд░ॉрдЗрдб рдЧ्рд░рди्рдеि (Parathyroid gland)

рдпे рдЫोрдЯी рдордЯрд░ рдЖрдХृрддि рдХी рдЧ्рд░рди्рдеिрдпाँ рд╣ैं , рдЬो рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рдХे рдаीрдХ рдкाрд╕ рдоें рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдпे рдкेрд░ाрдеाрд░्рдоोрди (рдХॉрд▓िрдк рд╣ॉрд░्рдоोрди) рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рдпे рд░рдХ्рдд рдоें рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рд╕्рддрд░ рдХा рдлीрдбрдмैрдХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддी рд╣ैं। рд░рдХ्рдд рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдоें рдХрдоी рд╕े рдкेрд░ाрдеाрд░्рдоोрди рдХा рд╕्рдд्рд░ाрд╡рдг рд╣ोрддा рд╣ैं , рд░рдХ्рдд рдоें рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдХी рд╡ृрдж्рдзि рд╕े рдкेрд░ाрдеाрд░्рдоोрди рд╕्рдд्рд░ाрд╡рдг рдХा рд╕ंрджрдорди рд╣ोрддा рд╣ैं।           рдкेрд░ाрдеाрд░्рдоोрди рд░рдХ्рдд рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдоें рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдЖрдпрди рд╕ाрди्рдж्рд░рддा рдХो рдмреЭाрддा рд╣ैं , рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдЕрд╕्рдеिрдпों рд╕े рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рддрдХ рдЕрдиेрдХ рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдЖрдпрди рд▓ाрддा рд╣ैं рддрдеा рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдХा рдоूрдд्рд░ рд╕े рдиिрд╖्рдХाрд╕рди рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ैं। рдпрд╣ рддрдм рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ैं , рдЬрдм рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдоें рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдЖрдпрди рд╕ाрди्рдж्рд░рддा рдШрдЯрддी рд╣ैं рддрдеा рдпрд╣ рдкुрдиः рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдоें рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдЖрдпрди рд╕ाрди्рдж्рд░рддा рдкुрдиः рд╕ाрдоाрди्рдп рдХрд░рддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдпрд╣ рдоूрдд्рд░ рдоें рдлॉрд╕्рдлेрдЯ рдиिрд╖्рдХाрд╕рди рдХो рдмреЭाрддा рд╣ैं , рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдоें рдлॉрд╕्рдлेрдЯ рд╕ाрди्рдж्рд░рддा рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЕрддः рдкेрд░ाрдеाрд░्рдоोрди рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рддрдеा рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХी рдЙрдкाрдкрдЪрдп рдХो рдиिрдпрдоिрдд рдХрд░рддा рд╣ैं। Parathyroid gland   рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рд╕рдорд╕्рдеैрддिрдХрддा - рд░рдХ्рдд рдоें рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдЖрдпрди рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕्рддрд░ рд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░рддा рдкрд░ рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рдЧ्рд░рди्рдеि рдХी рдкेрд░ाрдлॉрд▓िрдХुрд▓рд░ рдХोрд╢िрдХाрдПँ рдЙрдж्рджीрдкिрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдпे рдЕ

рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рдЧ्рд░рди्рдеि (Thyroid gland)

рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдЕंрддःрд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рдЧ्рд░рди्рдеि рд╣ैं , рдЬो рдЧ्рд░ीрд╡ा рдоें рдЯ्рд░ेрдХीрдпा рдХे рдиिрдХрдЯ рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЧ्рд░рди्рдеि рджो рд▓рдо्рдмे рдЕрдг्рдбाрдХाрд░ рдкिрдг्рдбों рдХी рдмрдиी рд╣ोрддी рд╣ैं , рдпे рджोрдиों рдкिрдг्рдб рд╕ंрдХीрд░्рдг рдмैрдг्рдб рдж्рд╡ाрд░ा рдЬुреЬे рд╣ोрддे рд╣ैं , рдЬिрд╕े рдЗрд╕्рдердорд╕ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╕ंрд╡рд╣рдиीрдп рдЕंрдЧ рд╣ैं рддрдеा рдЗрд╕рдоें рдЕрдиेрдХ рдЧोрд▓ाрдХाрд░ рдпा рдЕрдг्рдбाрдХाрд░ рдХोрд╢ рд╕рдоाрди рдкुрдЯिрдХाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдХोрд╢िрдХाрдПँ рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рдкुрдЯिрдХा рдХो рдЖрд╕्рддрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै рддрдеा рджो рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं , рдЬैрд╕े- рдеाрдпрд░ॉрдХ्рд╕िрди рдпा рдЯेрдЯ्рд░ाрдЖрдпोрдбोрдеाрдпрд░ोрдиिрди (T 4 ) рддрдеा рдЯ्рд░ाрдИрдЖрдпोрдбोрдеाрдЗрд░ोрдиिрди (T 3 ) । рдпे рджोрдиों рдЕрдоीрдиों рдЕрдо्рд▓ рдХी рдЖрдпोрдбिрдиेрдЯेрдб рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ рд╣ैं , рдЬो рдЯाрдЗрд░ॉрд╕िрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं рддрдеा рдкुрдЯिрдХा рдХे рд░рди्рдз्рд░ рдоें рдЕрд░्рдж्рдз рддрд░рд▓ рдкрджाрд░्рде рд╕рдоाрди рдЬैрд▓ी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं। T 3 рдЕрдзिрдХ рд╕рдХ्рд░िрдп рддрдеा T 4 рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХрдИ рдЧुрдгा рд╕рдХ्рд░िрдп рд╣ोрддा рд╣ैं। рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рд╕े рдоुрдЦ्рдпрддрдпा T 4 рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рддрдеा рдкрд░िрдзीрдп рдКрдд्рддрдХ рдХे рдЕрди्рджрд░ T 3 рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг - рдпрдХृрдд। рдеाрдпрд░ॉрдЗрдб рд╣ी рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдРрд╕ी рдЧ्рд░рди्рдеि рд╣ैं , рдЬो рдЗрд╕рдХे рд╕्рдд्рд░ाрд╡ी рдЙрдд्рдкाрдж рдЕрдзिрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рдХрд░рддी рд╣ै рддрдеा рдЖрдпोрдбिрди рдЙрдкाрдкрдЪрдпрди рдоें рднी рднाрдЧ рд▓ेрддी рд╣ैं। рдЬрдм рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै , рддो рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХॉрд▓ोрдЗрдб рд╕े рд░рдХ्рдд рдоें рд╕